فروش تعهدی سهام و فروش استقراضی چیست ؟

فروش تعهدی سهام یا فروش استقراضی، یکی از ابزارهای بازار سرمایه است که از ابتدای اسفندماه سال ۱۳۹۸ در ایران هم فعال شده است. معاون بازار بورس اعلام کرد: انجام معاملات فروش تعهدی فقط از طریق سامانه ی تامین امکانپذیر است و همچنین نمادهایی که مجاز به اینکار هستند به همراه سایر مشخصات توسط بورس اوراق بهادار تعیین و اطلاع رسانی می شوند. در این مطلب به مزایا و معایب این روش نیز اشاره خواهیم کرد. برای افزایش اطلاعات و آگاهی خود در زمینه بورس می توانید در کلاس بورس شرکت کنید و یا با خرید پکیج بورس به راحتی تنها در مدت زمان بسیار کمی علم بورسی خود را افزایش بدهید.

فروش تعهدی چیست؟

اگر حدس می‌زنید که قیمت یک سهمِ به‌خصوص ممکن است افت کند و شما خودتان این سهم را در اختیار ندارید، می‌توانید این سهم را از دارنده آن قرض کنید و به قیمت بالا در بازار به فروش برسانید. در مقابل، شما «متعهد می‌شوید» که اصلِ سهم و یک نرخ بهره را به قرض‌دهنده پرداخت کنید. در واقع سهمی را که ندارید، قرض می‌کنید و گران می‌فروشید و بعد همان سهم را ارزان می‌خرید و به قرض‌دهنده پس می‌دهید. فروش تعهدی (Short یا Short selling) این امکان را به شما می‌دهد که از این اطلاعات، آن هم در شرایطی که قیمت یک سهم در حال نزول است، سود ببرید.

نکته! از روش فروش تعهدی با کاربرد فروش استقراضی به منظور به تعادل رساندن بازار و دو طرفه کردن آن استفاده میشود. با توجّه به مسائل شرعی و فقهی از فروش استقراضی در ایران استفاده نمیشود و بجای آن از فروش تعهدی استفاده میشود. کلیت فروش استقراضی و فروش تعهدی شبیه به هم است اما تفاوت هایی بین آنها مشاهده میشود که در ادامه به بررسی آن خواهیم پرداخت.

فروش تعهدی در ۵ مورد صورت می گیرد:

1. قرض کردن سهم
2. فروش سهم در قیمت جاری بازار
3. منتظر ماندن برای کاهش قیمت سهم
4. خرید آن سهم از بازار
5. بازگرداندن سهم به صاحب آن و شناسایی سود

نکته ! کارمزد معاملات فروش تعهدی همانند خرید و فروش سهام است که توسط متقاضی (نه مالک) پرداخت می‌شود.

فروش استقراضی چیست (short selling):

فروش استقراضی یکی از ابزارهای مالی در بورس‌های جهانی است که با استفاده از آن، می‌توان در شرایطی که انتظار افت قیمت سهم وجود دارد سود کسب نمود. در فروش استقراضی ما سهمی را قرض کرده و به قیمت بالا می‌فروشیم و سپس در قیمت پایین می‌خریم و به قرض دهنده پس می‌دهیم. این ابزار به دلیل داشتن خاصیت اهرمی، مانند خرید اعتباری ریسک بالایی دارد و به همین علت در این ابزار، یک بیانیه ی ریسک، طراحی شده که معامله گران باید در زمان عقد قرداد در کارگزاری امضا کنند. طبیعتا این نوع ابزار ریسک زیادی دارند و معمولا به معامله گرانی که تازه کار هستند و حرفه ای نیستند توصیه می شود بدون آشنایی کامل وارد این نوع معاملات نشوند.

فروش استقراضی در چه نمادهایی انجام می شود؟

همیشه سازمان بورس تعیین می کند که این نوع فروش در چه نمادهایی باشد امّا چیزی که مسلّم است این است که در نمادهای کوچک و پرنوسان انجام نمی شود و بیشتر در نمادهایی که ثبات بیشتری دارند، انجام شدنی است.

نقش کارگزاران در فروش تعهدی:

بخش عمده ای از وظایف در این نوع معاملات به کارگذار سپرده شده است. از این رو توجیه اولیه ی کارگزاران در ورود به این نوع از معاملات، ارتباط زیادی به میزان رونق و سودآوری و تطابق مقررات آن با منافعشان دارد. در تمام بورسهای دنیا، بازاری را پیشرفته می دانند که همه ی ابزارهای آن کامل باشد و ابزارهای کامل، معاملات بهینه را به دنبال خواهند داشت. بنابراین لازم است برای جذب سرمایه گذار تمامی ابزارهای مورد نیاز بر اساس تنوع عقاید و روحیه ی سرمایه گذاران و میزان ریسک پذیری آنها فراهم شود. با توجّجه به همین نیازهاست که بازار سرمایه ی ایران تلاش دارد ابزارهای متعددی همچون معاملات برخط، فیوچرز و آپشن را راه اندازی کند و در بسیاری از موارد موفق بوده است . البته در برخی موارد، سطح و حجم معاملات ابزارها از آنچه پیش بینی می شده، تا حدودی پایینتر بوده است که نیاز به آسیب شناسی، بستر سازی و تلاش بیشتر داشته و دارد.

تفاوت فروش تعهدی و فروش استقراضی سهام:

در بازار سرمایه سایر کشورها از فروش استقراضی استفاده می شود اما در ایران همانطور که در قسمت بالا نیز به آن اشاره شد به دلیل مسائل شرعی و فقهی، استفاده از فروش استقراضی امکان­پذیر نیست. ولی با توجه به اینکه برای به تعادل رساندن بازار و دو طرفه کردن آن نیاز به ابزاری با کاربرد فروش استقراضی بود به دستور رییس سازمان بورس و اوراق بهادار ایده جدیدی بر مبنای طرح وکالت ارائه شد با نام فروش تعهدی که فرآیندی مشابه فروش استقراضی دارد و فروش تعهدی علاوه بر اخذ تائیدیه فقهی، از دیدگاه اجرایی هم قابل تحقق بود. از سایر تفاوت های فروش تعهدی با فروش استقراضی میتوان به این موضوع اشاره کرد که مبنای کار در فروش استقراضی، استقراض سهام از مالک به شرط پرداخت بهره معین می باشد و مبنای کار در فروش تعهدی عقد وکالتی بین مالک و سرمایه­ گذار است. به این معنی که مالک سهام با ارائه وکالت و دیگر شرایط قرارداد فروش تعهدی به متقاضی این اجازه را می­دهد که با فروش سهام تحت تملک او و به نام خودش، به استراتژی معاملاتی خود دست یابد و تا زمانی که سررسید آن فرا برسد و در هر زمانی که مالک سهام خود را طلب کند، همانند سهام فروخته شده را به نام مالک بازخرید نماید.

دلیل تغییر نام فروش استقراضی به فروش تعهدی: 

در ابزار فروش تعهدی فردی متعهد می‌شود سهامی را که فروخته شده از بازار بخرد و برگرداند به این معنی که مانند ابزار فروش استقراضی سهم را قرض نمی‌گیرد، بلکه متعهد به خرید و بازگرداندن آن می شود و از نظر عقد وکالت، این روش قابل قبول‌ترین شکلی است که می‌تواند برای فروش تعهدی اتفاق بیفتد.

از چه راهی می‌توان معاملات تعهدی انجام داد؟

جهت انجام معاملات فروش تعهدی سهام باید به سامانه آنلاین سهام مراجعه نمود. درواقع کسانی که کد بورسی (سهام) از کارگزاری مجاز دارند، می‌توانند اقدام به فروش تعهدی نمایند. برای فعال شدن دسترسی افراد جهت فروش تعهدی، متقاضیان و مالکان می‌بایست قرارداد مربوط به فروش تعهدی را امضا کنند. پس از امضای قرارداد، دسترسی فروش تعهدی برای متقاضیان از طریق سامانه آنلاین سهام فعال خواهد شد. درنتیجه برای انجام معاملات فروش تعهدی نیاز به کد بورسی جدید نیست.

مزایای معاملات فروش تعهدی:

1. کسانی که قصد دارند سهامشان را برای مدت طولانی نگهداری کنند، سرمایه‌شان را به‌صورت سهم، راکد نگه داشته و هیچ‌گونه سودی از نگهداری سهم کسب نمی‌کنند اما با استفاده از قرارداد فروش تعهدی می‌توانند در بازه‌ای که قصد فروش سهم را ندارند، آن را در اختیار متقاضیان فروش تعهدی قرار دهند. متقاضیان، سهم قرض گرفته‌شده را به وکالت از مالک در بازار به فروش می‌رسانند. وجوه حاصل از فروش سهام به حساب مالک واریز می‌شود و مالک می‌تواند این وجوه را به‌صورت سپرده بانکی یا خرید صندوق‌های قابل معامله با درآمد ثابت، سرمایه‌گذاری نماید.
2. چنانچه برای سهامی که مالک در اختیار متقاضیان قرار داده است، سود تقسیمی در نظر گرفته شود، مالک می‌تواند به میزان این سود، از وجوه حاصل از فروش تعهدی، از حساب عملیاتی خود برداشت نماید. درواقع در فروش تعهدی، مالک می‌تواند سریع و راحت به سود تقسیمی سهام خود نیز دست یابد.

در صورتیکه شخص متقاضی توانایی خرید و پس دادن سهام فروخته شده به مالک اصلی  را نداشته باشد چه رخدادی صورت می گیرد؟

در این شرایط در روز سررسید، فروش تعهدی تسویه نقدی می‌شود و متقاضی می‌بایست جرائم مربوطه را به مالک پرداخت نماید. با توجه به اینکه در شرایط بازار صعودی، متقاضی متحمل زیان می‌شود لذا متقاضیان جهت ثبت درخواست فروش تعهدی، مبلغی را تحت عنوان ” وجه تضمین” می‌بایست در حساب عملیاتی خود داشته باشد تا در صورت عدم ایفای تعهد جرائم مربوطه از وجه تضمین متقاضی به مالک پرداخت شود.